'Fraaie schepsels'

Een boek over de geschiedenis van de grote stern in Nederland

 

Intro inleiding

De grote stern is voor veel vogelliefhebbers een iconische vogel. Zijn schitterende uiterlijk en zijn eigenschap om bij voorkeur te broeden in grote kolonies maken de grote stern tot een fascinerende vogel. Een vogel waarvan de lotgevallen in Nederland bovendien sterk zijn verweven met de ontwikkelingen in het landschap en de maatschappij van ons land. 'Fraaie schepsels, de grote stern in Nederland' is een boek over de tweehonderdjarige, soms turbulente geschiedenis van de grote stern in Nederland.

Inhoud van dit deel De relatie van de grote stern met Nederland. Reden van deze publicatie. Verwevenheid lot grote stern en veranderingen in natuur en landschap Nederland. Leeswijzer met inhoud van de volgende hoofdstukken.

 

Intro hoofdstuk 1

In de zestiende eeuw verschenen de eerste, grote ornithologische overzichtswerken. Het zou echter tot het midden van de zeventiende eeuw duren, voordat de ornithologie wetenschappelijke fundamenten kreeg. Geleidelijk aan verschenen boeken met min of meer verantwoorde inventarisaties van de vogelstand in verschillende gebieden, ook voor Nederland. Deze boeken waren door hun uitvoeringsvorm vaak ware kunstwerken. Het werd ook duidelijk dat Nederland in de eerste helft van de negentiende nog ware vogelparadijzen kende. Dit hoofdstuk beslaat de periode tot 1900.

Inhoud van dit deel Het begin van de ornithologie. De ontdekking van de grote stern. Een merkwaardige toestand. De grote stern en Nederland. Vogelparadijzen. Over eierrapen. Dameshoeden. Het Nederlandse landschap verandert. Een kantelpunt. Hoeveel en waar: 1800-1900.

 

Intro hoofdstuk 1

Bescherming van natuur en vogels had in Nederland wortel geschoten. Maar mode bracht een nieuw groot onheil: vogels werden voor hun veren geschoten om dameshoeden te sieren.Deze zogeheten sterntjesmoord betekende bijna het einde van de grote stern in Nederland. Maar er was ook goed nieuws: de Vereniging Vogelbescherming en de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten werden opgericht. Die laatste begon met de aankoop van natuurgebieden. Er was ook toenemende aandacht voor een goede bescherming van belangrijke vogelbroedgebieden. Daarna ging het met de grote stern crescendo. Deze periode zou een glorietijd worden. Dit hoofdstuk beslaat de periode 1900-1940.

Inhoud van dit deel Ontwakende natuurbescherming. Nogmaals over eierrapen. En nogmaals over dameshoeden. Zijn er nog grote sterns? Thijsse en het beeld volgens de Verkade-albums. Texel: treurnis alom. hoewel? Griend: een vogeldorado. Rottum: vergane glorie. Schouwen: ‘zeevogeleiland bij uitnemendheid’. Den Hoek van Holland: de rijzende ster. Klein (en minder klein) grut. Optimistisch gemopper. Beschermen. maar hoe?. Hoeveel en waar: 1900-1940.

 

Intro hoofdstuk 1

Dit tussendeel onderbreekt de chronologische geschiedenis van de grote stern. In dit hoofdstuk is er aandacht voor de grote stern als vogel: eigenschappen, broedgedrag, de keuze van de broedbiotopen, de relatie met andere vogels en nog meer.

Inhoud van dit deel Een ornithologisch gericht tussendeel. Linnaeus stelt orde op zaken. Een fraaie kuif. Vogels van de lange afstand. Liefst schaars begroeid. Binnen- of buitendijks. Een kunstig ritueel. Wat heet een nest?. Klein grut. Hutjemutje. Kleine visjes. Goede vrienden?. Vogels tellen. Een erratische vogel. Wat een vogel!

 

Intro hoofdstuk 1

Het was decennialang goed gegaan met de grote stern. Toen kwam de Tweede Wereldoorlog en die ging voor deze vogel niet onopgemerkt voorbij. Er volgde een opmerkelijk snel naoorlogs herstel. Het bleek helaas de opmaat voor de volgende catastrofe: de bijna-uitroeiing die de vogel in de jaren vijftig en zestig in Nederland overkwam. Nu lag de oorzaak bij een fatale vorm van milieuverontreiniging. En weer leidden de gebeurtenissen tot een omslag in het denken over onze omgang met vogels en met de natuur. Dat wel, maar ten koste van een hoge prijs. Dit hoofdstuk behandelt de periode 1940 tot 1970.

Inhoud van dit deel Oorlogsgeweld. De Beer: ellende. voorspoed. Wondermiddelen. Problemen op De Beer. ‘Vogels vallen dood uit de lucht’. De boosdoeners. Nog meer vogelleed. Het fenomeen compensatie. Onder druk. Hoeveel en waar: 1940-1970.

 

Intro hoofdstuk 1

In de tweede helft van de jaren zestig lag het begin van het Nederlandse, wetenschappelijke onderzoek naar de grote stern. Dat onderzoek gaattot op de dag van vandaag door en heeft inmiddels veel kennis opgeleverd. Tegelijkertijd bleef de druk op de Nederlandsenatuur onverminderd hoog. Er waren ook nieuwe ontwikkelingen: natuur en vogels kregen een hechtere bescherming, ook in internationaal verband. De grote stern werd daar een onderdeel van. Er ontstond zoiets als ‘natuurontwikkeling’ en het begrip ‘compensatie’ werd geïnstitutionaliseerd. Dit alles was mede bedoeld om de natuur, en in ons geval de grote stern, te beschermen, ja zelfs terug te veroveren. De grote stern herstelde zich in Nederland, aanvankelijk langzaam, maar geleidelijk aan toch weer tot aanzienlijke aantallen. In dit hoofdstuk komt de laatste periode, 1970 tot heden, aan de orde.

Inhoud van dit deel Wetenschap in versnelling. Aan goede bedoelingen geen gebrek. Van oude naar nieuwe natuur. Het geval ‘Griend’. Nieuwe natuur. De prijs van wetenschap. Hoeveel en waar: 1970-2015.


Intro hoofdstuk 1

Sinds de ‘ontdekking’ van de grote stern in Engeland in 1784 en in Nederland in 1840 is er veel gebeurd. Met het Nederlandse landschap én met de grote stern in Nederland. En hoe gaat het nu met de grote stern? En hoe ziet de toekomst eruit? Dit hoofdstuk biedt een samenvattende afsluiting.

Inhoud van dit deel Nederland: verandering zonder eind. Moderne natuur. Natuurontwikkeling. Bescherming. Van toen tot nu: er is altijd hoop.

 

En verder

Broedplaatsen van de grote stern in Nederland
Broedparen van de grote stern in Nederland en in Noordwest Europa, 1900-2015
Noten
Literatuur
Register
Verantwoording
Dankwoord
Illustratieverantwoording
Over de auteur
Colofon